4 Ûnderwiisnivo's
Alderearst jouwe wy dy in koart oersjoch fan it Nederlânske ûnderwiissysteem. It kennen fan essinsjele ynformaasje oer it Nederlânske ûnderwiissysteem kinst helpe om de Fryske situaasje te ferlykjen mei dyn eigen nasjonale (of regionale) kontekst en de situaasje fan dyn taal.
Miskien ûntdekst in pear oerienkomsten?
Ast al bekend bist mei it ûnderwiissysteem yn Nederlân, fielst frij om de ûndersteande dia's oer te slaan en fierder te scrôljen nei it folgjende part.
Dutch education system
Frisian language education
Now we turn our focus to Fryslân and the Frisian language at schools. The education system as described in the slideshow above applies to all provinces of the Netherlands, and Frisian being an official language in the province of Fryslân means it also has to have a place in education. In the following sections you will learn if and how Frisian is part of different education levels.
Foarskoalske edukaasje 
Yn Fryslân biede likernôch 265 berne-opfang - en foarskoalske edukaasjesintra twatalige opfang (Nederlânsk en Frysk) oan en binne ferbûn oan it ekspertizesintrum SFBO (Sintrum Frysktalige Berne-opfang ), dat spesjalisearre is yn twatalich ûnderwiis yn de iere bernejierren (Taalplan Frysk 2023, s.d.; SFBO, s.d.).
De provinsje Fryslân wurket gear mei it ekspertizesintrum SFBO om berne-opfanglokaasjes te stypjen by it ûntwikkeljen fan in taalbelied en praktiken dy 't twatalich ûnderwiis stypje. Fanwegen de dominante posysje fan it Nederlânsk yn de media, it ûnderwiis en it sosjale libben is it needsaaklik dat it Frysk ekstra stipe krijt op it nivo fan de foarskoalske edukaasje.
De doelen fan dat inisjatyf binne it kreëarjen fan in omjouwing dy ’t de taalûntwikkeling fan bern stimulearret, it befoarderjen fan de tafoege wearde fan twataligens en meartaligens, en it stimulearjen fan twataligens by alle bern troch konsistint gebrûk fan beide talen.
Om dy doelen te berikken, kinne ferskate praktiken tapast wurde, ôfhinklik fan it ferlet fan de berne-opfanglokaasje, bygelyks:
- Taalnest: In Frysksprekkende groep of bernedeiferbliuw (net wat de thústaal fan de bern oanbelanget, mar wol wat de taal fan ynteraksje en ynstruksje fan de lieders) oanbelanget.
- Twatalige ymmersy, ien-learaar-ien-taal: In twatalige groep of bernedeiferbliuw dêr 't ien lieder konsekwint Frysk yn praat en de oare konsekwint Nederlânsk praat. It totale oanbod moat genôch omtinken jaan oan it Frysk.
- Twatalige ymmersy: In twatalige groep of bernedeiferbliuw dêr 't it Frysk yn brûkt wurdt troch pedagogysk personiel en frijwilligers as de wurktaal en it Nederlânsk in plak krijt yn beheinde taalaktiviteiten.
Basisûnderwiis
Op it nivo fan it basisûnderwiis is Frysk in ferplichte fak yn Fryslân. Dêrfan binne allinnich skoallen útsletten dy 't harren bûten it saneamde " Frysk taalgebiet " befine (de Waadeilannen en de gemeente Weststellingwerf ). Ofhinklik fan de skoalle wurdt Frysk jûn as fak en brûkt as ynstruksjetaal. Der binne ek trijetalige basisskoallen yn Fryslân dy 't Nederlânsk, Frysk en Ingelsk ûnderwize.
Basisskoallen falle ûnder ien fan de sân profilen (A-G ), dy 't de kearndoelen beskriuwe dy 't troch dy skoalle fêststeld binne foar it fak Frysk. De doelen fan de profilen binne basearre op dy hokker definiearre binne yn de Wet op it primêr ûnderwiis. It doel fan Taalplan Frysk is dat alle basisskoalle tsjin 2030 foldocht oan alle kearndoelen (profyl A) yn alle groepen.
Ast mear witte wolst oer de profilen yn it Fryske basisûnderwiis, kinst troch it keuzemenu hjirûnder navigearje.
Der binne 357 basisskoallen yn it Fryske taalgebiet yn de provinsje, dy 't falle yn in profyl fan A o / m F. Hjirûnder sjochst de ferdieling fan de ferskillende profilen.
Ynsichten yn it learen fan it Frysk op in foarskoalske opfang of basisskoalle
Alderearst besykje wy in trijetalige skoalle yn Fryslân dy 't (yn) it Nederlânsk, Ingelsk en Frysk stipet.
Wy besykje noch in basisskoalle yn Fryslân. Net allinnich it Nederlânsk en it Frysk meitsje diel út fan it deistich skoallibben yn de provinsje, mar ek oare talen dy 't learlingen thús prate. De ûndersteande dokumintêre nimt ús mei nei It Hearrenfean, dêr 't wy in basisskoalle en in bernedeiferbliuw besykje en mear te witten komme oer de foardielen fan it yntegrearjen fan thústalen yn 'e skoalle. Omdat dizze dokumintêre frij lang is, hawwe wy ‘ paadwizers ’ tafoege, sadatst gau nei de ynhâld gean kinst dêr ’t men it meast ynteressearre yn is (hoewol ’t it tige foar it sizzen oanrikkemandearre wurdt om de hiele dokumintêre te besjen; ).
Wichtige punten
Hokker oerienkomsten mei dyn taal kinst oant no ta identifisearje?
De ynformaasje oer foarskoalsk en primêr ûnderwiis behannelet ferskate aspekten, lykas stypjende organisaasjes, ûnderwiiswurkings en doelstellings. Guon dêrfan kinne oerienkomme mei aktiviteiten dy 't útfierd wurde yn dyn regio, en oare hawwe mooglik dyn ynteresse wekt.
Om derefter te kommen hokker benaderingen foar dy wurkje kinne soene, kinst dysels fragen stelle lykas:
- Hokker ynstellings biede taalûnderwiisadvys yn myn regio op foarskoalsk en primêr nivo?
- Folget myn skoalle / ynstitút in taalbelied foar twatalich of meartalich ûnderwiis?
- Wat binne de kearndoelen foar myn taal?
- Hokker taalûnderwiisbenaderingen passe myn kollega's ta yn it klaslokaal? Folgje wy deselde wurkings?
Fourtset ûnderwiis
Op it nivo fan de ûnderbou fan it fuortset ûnderwiis (jier 1 -2) is Frysk in ferplichte fak yn Fryslân. Dêrfan binne allinnich skoallen útsletten dy 't harren bûten it saneamde " Fryske taalgebiet " befine (de Waadeilannen en de gemeente Weststellingwerf).
Op it nivo fan it fuortset ûnderwiis binne der fiif profilen (A-D) dy ’t de kearndoelen beskriuwe dy ’t troch de skoalle fêststeld binne foar it fak Frysk. De doelen fan ’e profilen binne basearre op dy ’t definiearre binne yn ’e Wet op it fuortset ûnderwiis. It doel fan Taalplan Frysk is dat tsjin 2030 elke skoalle profyl A en de byhearrende kearndoelen berikt hat yn alle jierren fan de ûnderbou fan it fuortset ûnderwiis. Boppedat soe elke skoalle Frysk oanbiede moatte as in eineksamenfak.
Krekt as hjirboppe, ast mear witte wolst oer de profilen yn it Fryske fuortset ûnderwiis, kinst troch it keuzemenu hjirûnder navigearje.
Ynsjoggen yn it learen fan it Frysk op in middelbere skoalle
Yn dizze fideo besykje wy in middelbere skoalle yn Fryslân en krije wy in yndruk fan hoe 't se wurkje oan it ferbetterjen fan de lêsfeardigens fan learlingen.
Wichtige punten
Hokker oerienkomsten mei dyn taal kinst oant no ta identifisearje?
De ynformaasje oer it fuortset ûnderwiis behannelet ferskate aspekten, lykas stypjende organisaasjes, ûnderwiisbenaderingen en doelstellingen. Guon dêrfan kinne oerienkomme mei aktiviteiten dy 't útfierd wurde yn dyn regio, en oare hawwe mooglik dyn ynteresse wekt.
Om derefter te kommen hokker benaderingen foar dy wurkje kinne soene, kinst dysels fragen stelle lykas:
- Hokker ynstellings biede taalûnderwiisadvys yn myn regio op it nivo fan it fuortset ûnderwiis?
- Folget myn skoalle / ynstitút in taalbelied foar twatalich of meartalich ûnderwiis?
- Wat binne de kearndoelen foar myn taal?
- Hokker taalûnderwiisbenaderingen passe myn kollega's ta yn it klaslokaal? Folgje wy deselde wurkings?
- Kin ik in projektmjittige aktiviteit (lykas it foarbyld fan LêsNo) yn myn kurrikulum yntrodusearje?
Referinsjes
Taalplan Frysk 2023. (n.d.-a). Voorschoolse educatie. https://taalplan.frl/nl/onderwijssectoren/voorschoolse-educatie/
Taalplan Frysk 2023. (n.d.-b). Primêr ûnderwiis. https://taalplan.frl/nl/onderwijssectoren/voorschoolse-educatie/
Taalplan Frysk 2023. (n.d.-c). Fuortset ûnderwiis. https://taalplan.frl/nl/onderwijssectoren/voorschoolse-educatie/
SFBO. (n.d.). SFBO: kennissintrum meartaligens jonge bern. https://www.sfbo.nl/
https://www.sfbo.nl/frl/sertifikaat-boartsjendewei-in-taal-derby-
