9 Muzyk
Muzyk yn de Fryske taal giet fierder as tradisjonele folkslieten en omfettet pop, rock en rap. De moderne muzykscene toant de mearsidichheid fan de taal en de populariteit derfan ûnder harkers yn Fryslân en hiel Nederlân.
SjONG
SjONG is in inisjatyf fan ferskate Fryske organisaasjes en de koördinearjende organisaasje is ûnder oare Cedin, ûnder de beskerming fan Taalplan Frysk.
SjONG is in twajierliks Frysk lietfestival foar jongerein fan 12 oant 18 jier. Dielnimmers skriuwe Fryske teksten op besteande popnûmers, folgje workshops fan profesjonele muzikanten / songskriuwers en dogge audysje. Dit kin yn elke konfiguraasje wêze, bygelyks as in band, duo of solo. Se begeliede harsels of sjonge mei in karaokebân. De bêste dielnimmers út de foarrondes geane troch nei de grutte finale.
SjONG fynt plak yn elk ûneven jier. 2023 wie al de tsiende edysje fan dit evenemint!
Hjirûnder fynst de audysjefideo fan de winner fan 2023, Dani Jellesma, mei it nûmer ' Wa ek mar ' (orizjineel ' Anyone ' fan Demi Lovato).
Der is ek in SjONG-edysje foar learlingen ûnder de 12 jier. SjONG junor is ûntwurpen foar learlingen fan de lêste trije jier fan de basisskoalle.
Learlingen op skoalle dy 't dielnimme wolle oan it festival folgje earst in online muzykles jûn troch de Nederlânske muzikant Raynaud. Se krije tips oer gearsjongen, en tegearre sjonge se in Frysk of meartalich liet sa moai mooglik. As de groep dielnimme wol oan de kompetysje, stjoere se harren einresultaat yn om kâns te meitsjen om de finale te heljen. De skoallen dy 't it ta de finale helle hawwe, skriuwe harren eigen (skoal)liet mei de hiele klasse ûnder begelieding fan Raynaud en oare muzikanten.
SjONG junior fynt plak yn elk like jier.
SjONG junior fynt plak yn elk like jier.
Moderne muzyk yn it Frysk begûn op te kommen yn de jierren 1970 en hie in oplibbing yn it begjin fan de jierren 1990. Piter Wilkens en syn Frysktalige punkrockband Okke Hel (1979 -84) spilen in sintrale rol yn dizze beweging. Yn de rin fan de jierren begûnen tal fan bands en yndividuele sjongers út Fryslân Frysk te brûken foar (in part fan) harren nûmers, wêrfan 't guon hege nivo's fan sukses hellen. Tsjintwurdich binne artysten lykas Twarres, De Kast of Nynke Laverman nasjonaal bekend.
De Frysktalige muzykfestivals Aaipop en Liet wurde jierliks hâlden en lûke sawol muzikanten as harkers oan. Aaipop waard foar it earst organisearre yn 1987 en telde Piter Wilkens en Okke Hel ûnder de dielnimmers. Yn 1999 wûn de koartlyn foarme band Twarres de publykspriis op it Liet-festival mei harren nûmer ' Wêr bisto ' (Wêr bist ), dat dêrnei opnommen en útbrocht waard yn 2000 en de top fan de Nederlandse Mega Top 100 (Radio 3 FM) berikte. It nûmer waard it earste Fryske nûmer dat sa heech yn de hitlisten kaam en wie ek suksesfol yn Suriname, Flaanderen en sels yn it Frânsktalige Wallonië.
Njonken pop en rock dûkt it Frysk ek op yn de wrâld fan hip-hop en rap. Yn it begjin fan de jierren 2000 wie rapper MC Remon de earste dy 't aktyf Frysk brûkte foar rapmuzyk. Hy hat it paad frijmakke foar oaren om de erfenis fan Fryske hiphop troch te setten. Pieter Zijlstra fan Súdwest-Fryslân, ek bekend ûnder syn bynamme Sample Text, makket diel út fan de twadde generaasje Fryske Marren. Op it Liet Festival 2020 wûn er de priis foar de bêste tekst yn de Fryske taal mei syn nûmer 'Ûnderfining'. Piter, in studint Ynternasjonale Betrekkingen, wurket deroan om it Frysk yn de rapscene te fêstigjen, dêr 't noch altyd in beskate kulturele kleau is. Nei it útbringen fan syn EP "Memmetaal" yn 2020 brocht er yn 2022 syn earste album út.
It nûmer "Ûnderfining" fan Sample Text giet oer de ynfloed dy 't it Nederlânsk tsjintwurdich hat op it Frysk, lykas hoe orizjinele Fryske wurden ferfongen wurde troch Nederlânske wurden. Hy praat oer in protte foarkommende 'Hollandismen' dy 't Fryske sprekkers oanstriid hawwe om te brûken, lykas 'skaatse' yn stee fan 'reedride' of it Nederlânske tiidwurd 'sjen litte' yn stee fan 'litte sjen'.Al mei al is it nûmer in refleksje op taalferoaring en taalfeardigens en oer hoe 't wy allegearre bytiden taalflaters meitsje.
Wichtige punten
Yn de haadstikken Teäter en Muzyk hawwe wy efkes sjoen nei it Frysk bûten it formele ûnderwiis en sjoen nei eveneminten en inisjativen yn it deistich libben dy 't wichtich binne foar it behâld fan it Frysk. Fansels wie dat mar in glimp, mar hooplik hast in yndruk krigen fan it Frysk as in taal yn it deistich libben.
- Hokker oerienkomsten en ferskillen hast ûntdutsen tusken it Frysk en dyn taal?
- Binne der ferlykbere muzykfestivals yn dyn regio dy ’t wijd binne oan de taal?
- Meitsje teäterfoarstellingen ek diel út fan dyn kultuer en spylje se in wichtige rol yn taalgebrûk en - behâld?
- Hokker (tradisjonele) eveneminten fine plak yn dyn regio dy 't betsjuttende fol binne foar dyn taal?
Referinsjes
